دیوان نیر تبریزی

حجة السلام میرزا محمد تقی متخلص به نیّر فرزند دوم آخوند ملا محمد ممقانی به سال 1248قمری در تبریز تولد یافت و در 22 سالگی برای تحصیل به نجف اشرف رفت و پس از استفاده از اساتید وقت به تبریز برگشت.فقیه،محدث،مجتهد و در میان علمای شیخیه از مشایخ معروف بود.نیّر در 12 رمضان 1312 هجری به رحمت ایزدی پیوست.و جسد او را به نجف الاشرف نقل و در وادی السلام،بین مقام مهدی و دیوار شهر نجف دفن کردند.آقای دولت آبادی از آثار وی به شرح زیر نام برده است:

1.دیوان اشعار شامل سه بخش زیر است:

الف) مثنوی آتشکده:در مراثی است و تعداد ابیات آن 2086بیت است.

ب) لالی منظومه:متضمن قصاید و قطعات و مراثی و مدایح در اوزان و بحور مختلف حاوی 959بیت است.

ج) دیوان غزلیات:شامل غزلیات و رباعیات،مفردات،ساقی نامه و سه قصیده عربی اوست.

2. مثنوی درّ خوشاب که در تاریخ 1307ه.ق سروده و در آن مثنوی (قاردوشاب)را جواب گفته است.

3. الفیه،در طرایف است به زبان عربی ممزوج با بعضی کلمات ترکی و لغات فارسی.

4. کشف السبحات فی التحقیق الصفات،به عربی در کشف معضلات مسائل توحیدیه به دلایل عقلی و نقلی است.

5. رساله تفسیر و ما خلقت الانس و الجن

6. شرح حدیث اناالنقطه

7. صحیفة الابرابر

8. علم الساعة

9. رساله لمح البصر

10. مفاتیح الغیب

11. رساله نصرةالحق

حجة السلام نیّر واقعه کربلا را با یک جهان بینی خاص دینی و باورهای پیروان مذهب شیعی بررسی و گزارش می کند و خود نیز از صمیم دل به آن عشق می ورزد و معتقد است.شاید در همه ی تاریخ بشری انسان های مبارز،در لحظه ی احساس خطر مرگ به استدلال و استنتاج پرداخته اند و خالص و ناخالص ایشان در همان لحظه ی آخرین تصمیم گیری از یک دیگر پیدا شده است.حجةالاسلام نیّر ،این محاکمه درونی را به صورت بدیع و جالبی به روی صحنه آورده است که جبرئیل به یاری سرور شهیدان علیه السلام  می آید و با وی مناظره ای دارد که قابل قیاس با مناظره فرهاد و خسرو پرویز در مثنوی خسرو و شیرین است و همان زیبایی و ابهت و عظمت مجلس عشق را به خاطر می آورد.

نخستین بار گفتش کز کجایی               بگفت از دار ملک آشنایی

بگفت آنجا به صنعت در چه کوشند      بگفت انده خرند و جان فروشند

بگفتا جان فروشی در ادب نیست       بگفت از عشقبازان این عجب نیست...