طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن

در مقدمه این کتاب می خوانیم:

طرح کلی اندیشه ی اسلامی در قرآن

(طرح کلی اندیشه ی اسلامی در قرآن)پنجمین اثر مکتوب حضرت آیت الله خامنه ای بود که قبل از انقلاب ،در سال 1354 به چاپ رسید.

این کتابچه مجموعه همان پلی کپی هایی بود که در جلسات روزانه ی ماه رمضان مسجد امام حسن در سال 1353در اختیار حاضران قرار داده می شد؛به علاوه مقدمه ای که خود معظم له،قبل از چاپ بر آن نوشته بودند.مقدمه ای که در آن به خوبی ضرورت و لزوم ارائه طرح کلی از اندیشه ی اسلامی مبتنی بر قرآن،بیان و اهداف و ثمرات آن ذکر و دستاوردهایش برای مخاطب توضیح داده شده است.

و جالب اینکه متن همین کتابچه نیز در عین اختصار و ایجاز،ابعاد فردی و اجتماعی دین را درست در کنار هم قرار داده و برداشتی نو و بدیع از قرآن ارائه کرده است.کتابچه ای به ظاهر مختصر،اما با محتوایی عمیق.

علاوه بر این این کتابچه،بعد از انقلاب،محتوای شش جلسه از بیست و هشت جلسه ی این مجموعه،در قالب جزوه ای با عنوان ((ولایت))توسط حزب جمهوری اسلامی در سال 1360 به چاپ رسیده است،که مجددا چاپ نشد و چندان در دسترس نیست.

ارزش و جایگاه کتاب

ارزش محتوایی این کتاب،بادقت در مطالعه،مرور و چند بار خوانی و مطالعه های جنبی،برای مخاطب بیش از پیش آشکار خواهد شد.اینجا باذکر مختصری از مشخصات کتاب،خواننده ی گرامی را به اهمیت انتشار و مطالعه ی آن آگاه تر می کنیم تا با آگاهی از ارزش محتوای کتاب،زمان مناسب و کافی به مطالعه ی آن اختصاص دهد و با دقت و تیزبینی مشغول مطالعه شود.

کتاب حاضر کتابی منحصر به فرد در ارائه درست و کامل اندیشه ی اسلامی است.این کتاب با کتاب های متعددی که با عنوان اندیشه ی اسلامی یا اصول عقاید به رشته ی تحریر در آمدند،متفاوت است.آن کتاب ها اصول اعتقادی دین را بیشتر به عنوان مفاهیم ذهنی تلقی کرده و در مقام اثبات درستی این اصول و پاسخگویی به شبهات مطرح شده هستند.بر خلاف آن کتاب ها،(طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن)مباحث ضروری دین را به گونه ای تعهد آفرین معرفی کرده است.بنابراین،اولین ویژگی همین است که این کتاب از جنس کتاب های کلامی نیست که روند اثبات و نفی در پیش گرفته باشد.

دومین ویژگی کتاب،ارائه نمایی کلی از اندیشه ی اسلامی به جهانیان است؛نه فقط مسلمانان،بلکه یکایک انسان ها،چه موحد و چه غیر موحد.هر کس با هر ایده و تفکری،می تواند مخاطب این کتاب باشد،چون روند بحث و نکات عرضه شده در کتاب،آنچنان منطقی و دور از هرگونه تعصب ورزی است که مورد پسند هر عقل سلیمی قرار خواهد گرفت.

سومین ویژگی کتاب این است که در آن تعریفی دوباره از دین به مخاطب داده شده.تعریفی که دین را تنها مجموعه ای از اصول فکری یا عملی مجزا نمی داند،بلکه آن را مجموعه ای متحد تعریف می کند که با نظمی خاص در کنار هم قرار گرفته اند.

این کتاب سندی است گویا از اقدامات حضرت آیت الله خامنه ای در راستای احیای تفکر اسلامی.در آن سالهایی که مفاهیم دینی از مغانی حقیقی تهی شده و جز پوسته ای از آن چیزی باقی نمانده بود.گرچه حرکت ها و سخن برخی از اندیشمندان اسلامی،نگاه ها را دوباره متوجه اسلام و مفاهیم عمیق آن کرده بود اما آنچه کم بود یا نبود،طرحی جامع از دین بود. طرحی که بتواند خلا فکری مسلمانان را در برابر مکاتب پوچ و خالی بشری پر کند و زمینه را برای نفوذ اسلام در میان جوامع و آزاد اندیشان فراهم آورد.

چهارمین ویژگی کتاب،مباحثی که به دلیل ارائه نگاهی جامع از تفکر توحیدی و با در نظرداشتن شئون مختلف زندگی بشر،بابی است برای ورود به حوزه ی تفکر اسلامی.

 پنجمین ویژگی کتاب،بازتاب نگاه نو و بدیع ایشان به مفاهیم دینی ست.اگرچه واژگان قرآن،کلماتی هستند که مکرر به گوش شنونده رسیده،اما در کلام ایشان جانی تازه می گیرند؛نگاهی که به مفاهیم دینی ابعادی تازه می بخشد و در آن روزگار مورد انتقاد قرار می گیرد.

ششمین ویژگی کتاب،انطباق مباحث آن با سیره ی سیاسی-مبارزاتی ائمه علیهم السلام برای برقراری حکومت اسلامی است.دیدگاه ایشان نسبت به زندگی ائمه_که در کتاب(انسان 250 ساله)جمع آوری شده_سبب شده بود تا ایشان در میدان مبارزه همواره سه نکته را مد نظر قرار دهند:اول،تبیین اسلام به شکل درست؛دوم،سخن از جامعه ی اسلامی و حکومت علوی؛و سوم،صبحبت از حاکم جامعه ی اسلامی و توجه دادن مردم به مصداق فعلی.

ویژگی هفتم کتاب،توجه ویژه آن است به درد اصلی جومامع بشری و مسلمان ها؛یعنی ضعف ایمان.

هشتمین ویژگی کتاب،وحدت آفرین بودن مباحث آن است برای امت اسلامی.معظم له در آن زمان با بصیرتی که داشتند،دست های پنهان استعمار در ایجاد اختلاف بین امت اسلامی به خوبی می دیدند؛ولذا با تکیه بر اصول اساسی اعتقادی اسلام، مانند توحید و دقت به ابعاد آنها،زمینه وحدت امت اسلامی را در برابر طاغوت های زمان،فراهم آوردند.

نهمین ویژگی کتاب، کوشش و تلاش معظم له برای آموزش شیوه ی تدبر و تعمق در قرآن به مخاطبان است.

دهمین ویژگی کتاب،توجه خاص حضرت آیت الله خامنه ای به جوانان است.آنچه از بیانات ایشان در این سلسله از دروس بر می آید،این است که مخاطب اصلی این جلسات،عموما قشر جوان هستند.

در تنظیم محتوای این کتاب چند  کار صورت گرفته است:

1_بدنه ی اصلی کتاب از کنار هم قرارگرفتن محتوای جلسات شکل گرفته است.کتاب چهار بخش اصلی به نام های ایمان،توحید و ولایت دارد که ذیل هر بخش جلسات مرتبط آمده است.برای حفظ هویت مستقل جلسات،ابتدای هر جلسه،در صفحه ای شماره ی جلسه،عنوان جلسه و تاریخ برگزاری جلسه،درج شده است.انتهای هر جلسه نیز با قرار دادن پلی کپی آن جلسه مشخص شده است.

2_برای حفظ سیر محتوای هر جلسه،آن گونه که معظم له فرموده بودند،از تقطیع کلام اشان و زدن تیتر خودداری شدلذا خواننده سیر محتوایی یک جلسه را به خوبی احساس میکند.

3_در اکثر نوار های کاست جلسات،جملات ابتدایی جلسه ضبط نشده است.در صوت یکی،دو جلسه،معظم له جلسه را با تلاوت چند آیه از آیات منتخب آن جلسه آغاز کرده اند.

4_از آنجا که انتهای هر جلسه،کاملا متفاوت از جلسه ی قبل به پایان رسیده است،ما نیز اقدام به یکسان سازی نکردیم.در برخی جلسات معظم له دعا کرده اند و در برخی دیگر،قاری برای تلاوت دعوت کردهاند.

5_لحن کلام مقام معظم رهبری در این کتاب با بیان و لحن کلام معظم له در دوران رهبری تفاوت هایی دارد.چون تمام بیانات معظم له در این کتاب مربوط به سال 53 است،بر آن شدیم کتاب را طوری تنظیم کنیم که لحن ایشان به مخاطب منتقل شود.

6_مورد دیگری که در انتقال فضای جلسه و شرایط آن دوره بسیار کمک می کند،مطالبی حاشیه ای است که معظم له ناظر به جلسه و در خلال صحبت هایشان بیان کرده اند.حفظ این مطالب بین بحث محتوایی،موجب ایجاد وقفه میان بحث و در مواردی،از دست رفتن رشته ی کلام است.از طرفی،در مواردی معظم له به نکاتی اشاره کرده اند که شنیدن آن برای مخاطب واقعا شیرین است و او را تا حدودی از شرایط آن دوره آگاه می کند.

7_با توجه به محتوای عمیق و پر نکته کتاب و حفظ لحن و حواشی جلسات در متن،لازم است همین جا مخاطب را از مطالعه ی سریع کتاب بر حذر داریم.

8_از دیگر قسمت های کتاب،پلی کپی های آن است که در ابتدای هر جلسه،در اختیار حضار قرار می گرفته است.تصاویر آنها را در انتخای جلسه ی مربوط قرار داده ایم.

9_بدنه ی اصلی کتاب و سیر محتوایی آن با چیدمان جلسات در کنار هم شکل گرفت؛اما حیفمان آمد مقدمه ای که معظم له برای انتشار کتابچه ی مجموعه ی پلی کپی ها نوشته اند را در این کتاب نیاوریم.

10_از آنجا که آیات متن دائما تقطیع و تکرار شده اند،یا در خلال آنها آیه ی دیگری به عنوان شاهد مثال آورده شده است،ممکن است خواننده در تشخیص صحیح آیات دچار مشکل بشود.برای حل مشکل،اولا آیات قران داخل گیومه قرار گرفته و توپر شده اند،ثانیا هنگامی که معظم له اولین قسمت از یک دسته آیات را برای ترجمه و شرح می خوانند،در پاورقی،سند آن دسته از آیات آمده است.

در انتهای کتاب سه فهرست وجود دارد:فهرست آیات، فهرست روایات و فهرست موضوعی.

فهرست آیات شامل مجموعه آیاتی است که در متن کتاب ذکر شده اند.

در فهرست روایات،ترتیب قرار گرفتن احادیث،ابتدا بر طبق ترتیب معصومین و در مرحله ی دوم،به ترتیب شماره صفحه کتاب است.

برای این کتاب،به سبک کتاب های مرجع،فهرست موضوعی تهیه شده است.