خودشناسی برای خودسازی به سوی خودسازی (مشکات)

 انسان مقصودی برتر و فراتر از «خود سازی» و «قرب الهی» که هدف نهایی خلقت اوست، ندارد ؛اما باید توجه داشت که «خودسازی» و «خودشناسی »آنچنان به هم وابسته و در هم تنیده اند که می‌توان گفت دو روی یک سکه‌اند .«خودسازی» چیزی جز تلاش برای تعالی هرچه بیشتر در جهت «قرب الهی» نیست.« قرب الی الله »نیز همواره با «معرفت الله» قرین است .به راستی مگر می توان بدون «شناخت مقصد» در جهت نزدیکی و رسیدن به آن تلاش کرد. در نگاهی عمیق و دقیق، «معرفت »و «قرب» دو روی همان سکه اند و بدین سان؛ معرفت بیشتر به معنای قرب بیشتر، و قرب بیشتر نشانه معرفت بیشتر است.

در این کتاب سعی شده، بر اساس حدیث شریف«من عرف نفسه فقد عرف ربه»، قرین بودن «معرفت رب» و «معرفت نفس» به زبان ساده تبیین و تشریح شود.

موضوع بحث عبارت است از:« انسان؛ از این نظر که موجودی است کمال پذیر »و هدف و فایده آن عبارت است از:« شناختن کمال حقیقی و راه رسیدن به آن» و اسلوب آن عبارت است از :«بررسی بینش های درونی خویش برای باز شناختن خواست ها و کشش هایی که در وجود ما برای کمال نهاده شده، و عواملی که ما را در راه رسیدن به آن کمک می‌کند و بررسی شرایطی که میتوان از آنها برای این منظور بهره برداری کرد».

در بخشی از کتاب می خوانیم:

ممکن است ادعا شود که شناخت لذتها از طریق غرایزی که خداوند در وجود ما به ودیعت نهاده حاصل میگردد، اما وقتی ما به پیچیدگی ها و گستردگی استعدادها و قابلیت هایی که انسان از آن برخوردار است و هم چنین تنوع عواملی که در مجموعه فعالیت های فکری و عملی انسان دخیل هستند نظر می افکنیم، در می یابیم که انسان چون گوسفند از چنان بساطت و محدودیت رفتاری برخوردار نیست که تنها غرایز او را به کنش و واکنش و تأمین نیازها وا دارد. بعلاوه، در حیوانات غرایز از همان آغاز زندگی فعلیت می یابند، اما غرایز انسان ظهور و نمود تدریجی دارند و در شرایط و مراحل گوناگون زندگی انسان ظاهر میگردند و چنان نیست که همۀ غرایز انسان با مراتب گوناگونی که دارند از آغاز فعلیت داشته باشند. بالطبع لذتها و نیازمندی ها نیز دارای مراتب هستند و به تدریج ظهور می یابند. وقتی ما به کودک در آغاز زندگی اش نظر می افکنیم مییابیم که او در زمینه لذتها فقط به خوردن توجه دارد و از این جهت هر چه در اختیارش قرار بگیرد در دهان خود میگذارد و متوجه خطراتی که از این ناحیه ممکن است متوجه او گردد نیست. ما این کودک را قادر بر شناخت همه نیازمندی هایش نمی دانیم و به این بهانه که غریزه او را به خوردن چیزی دعوت می کند، همه لذتهای او را در خوردن خلاصه نمیکنیم؛ چون او غرایز و لذتهای دیگری نیز دارد که در سایر مراحل زندگی شکوفا می گردند. همین کودک پس از چند ماه از تولد خویش، از بازی نیز لذت می برد و علاوه بر خوردن، به اسباب بازیهای خود نیز علاقه نشان می دهد و چه بسا ساعت ها به بازی با آنها می پردازد و به سایر نیازها و واقعیت هایی که پیرامون او وجود دارد توجه ندارد؛ غافل از این که او لذتها و نیازهای دیگری نیز دارد که در سایر مراحل زندگی و بموقع از جمله به هنگام بلوغ جنسی در او نمایان می گردند.

برگرفته از صفحه 132