اخلاق فردی

آموزه های دین اسلام در زمینه اخلاق، زنجیره ای به هم پیوسته از راهکارهای رسیدن به موفقیت است که تضمین کننده رشد انسان در همه ابعاد اخلاقی است؛ از جمله مهمترین ساحت های اخلاق که همواره مورد توجه و عنایت دین مبین اسلام است، عرصه اخلاق فردی است. اخلاق فردی یا همان چگونگی تعامل مستقیم فرد با خود بی تردید از کلیدی ترین حلقه های موفقیت در دنیا و آخرت است. خودشناسی و خودسازی و رسیدن به  شخصیتی موفق و کارآزموده مهمترین ره آورد التزام به توصیه های اخلاق فردی در اسلام  است.  
با مطالعه آموزه های اسلام در باب اخلاق فردی خواهیم دانست که دنیای روان و درون انسان چنانچه به درستی شناسایی شود و به ویژگیهای اخلاقی متناسب با آن آراسته گردد، رسیدن به اهداف عالیه تضمین خواهد شد، از این رو باید برای ارتباط و تعامل با خداوند دیگران و هستی، ضوابط و قوانینی در نظر گرفت و به آن پایبند ماند. باید برای خود و روان  انسان به عنوان طرف تعامل و ارتباط ،باید اهمیتی بی بدیل قائل شد، چرا که هر رفتار و  اندیشه ای که از آدمی سر می زند، تاثیری مستقیم بر روان و درون او دارد و در عمران و یا ویران ساختن شخصیت و «خود» او تاثیرگذار است. از این رو پیش و بیش از هر چیز، این تعامل ما با  «خود» ما است که سرنوشت ساز است . قَدْ أَفْلَحَ مَن زَكَّاهَا وَقَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا هرکس جان  خود را پاک سازد رستگار می شود و هر کس آلوده اش سازد زیانکار خواهد گشت.
اثر پیش رو برآیند تلاشی در باب تجميع و تبیین دانش اخلاق فردی، بر اساس منابع  اسلامی و شیعی است. درس های این کتاب با محوریت چگونگی شناخت و تعامل با  خود انتخاب و چینش شده است و این اهتمام همواره در طول تألیف درس ها وجود داشته  است. خروجی این پژوهش تألیفی جامع و کاربردی برای جامعه هدف یعنی دانش پژوهان حوزوی عرصه معارف اسلامی در زمینه عمل وعلم وتبليغ، مفيد و قابل بهره برداری باشد.  
 از جمله عناوین مطرح شده در این کتاب خودسازی،تقوا،آرامش،پرهیز از عجله،انتظار فرج،موفقیت،پرهیز از کسل،تفریح و شادی،بهداشت،آداب غذاخوردن،آداب خوابیدن و ... اشاره کرد.

در بخشی از کتاب می خوانیم:

اهمیت بلند همتی  
همت به عنوان یکی از اولین مبادی رفتار اخلاقی، نقش تعیین کننده ای در تعیین اهداف و  به تبع آن گستره رفتارها ایفا میکند بسیاری از رفتارهای ما محصول اهداف کلانی است که  در طول زندگی بر می گزینیم. همچنین اهداف ما، بسته به نوع و اهمیتی که دارند، میزان و کیفیت پایبندی به آن ها در عرصه عمل را نیز مشخص می کند؛ مثلاً تلاش برای رسیدن به  ثروت تا جایی می تواند برای فرد برانگیزاننده باشد که به علاقه مندیهای قوی تر انسان لطمه نزند.  
همت بلند یعنی هدف گذاری و تلاش عملی برای رسیدن به مقاصدی که با اهمیت تر از هر موضوعی است و هیچ مانع و انگیزه مادی توان مقابله با آن را ندارد و سبب صرف نظر کردن از آن نم یشود. البته هدف گذاری های ذهنی و خیال پردازی های خام هیچگاه همت نامیده نمی شود. بلکه همت عزم و تصمیم درونی است که رفتار و تلاش، لازمه جدایی ناپذیر  آن است. از این رو همت هر کس را می توان از مواردی که در عمل به آنها اهتمام دارد ، بازشناسی کنیم.  
صفات و رفتارهایی که انسان بروز میدهد ابزار مناسبی برای سنجش میزان بلندی و عظمت همت اوست. از امیر مؤمنان علیه السلام نقل شده است که فرمود: «الْكَرَمُ نَتِيجَةُ عُلُقِ الْهِمَّةِ»؛  «بخشندگی نتیجه بلندی همت است». همچنین نقل شده است که فرمود: «مِنْ صِغَرِ الْهِمَّةَِسَدُ الصَّدِيقِ عَلَى النِّعْمَةِ»؛ از حقارت همت این است که دوستی به نعمت دوست خود حسادت بورزد»؛ چرا که همت پست یعنی آدمی چشم به نعمت مادی و گذرای دنیا بدوزد و تمام هم و تلاش خود را برای به دست آوردن آن صرف کند. چنین فردی با این همت  حقیر، نمیتواند نعمتی را در دست دیگران ببیند که خود از آن محروم است. برخلاف  بلند همتان که نه تنها توجهی به دارایی های مادی دیگران ندارند، بلکه با بخشندگی به  دیگران احسان میکنند و خود ر خود نیز در زندگی قناعت پیشه اند؛ چرا که همت خود را از این دنیا منصرف کرده و به اهدافی عالی تر و شریف تر گره زده اند. البته بالاتر بردن همت از دنیا و  اعتماد نکردن به آن جایگاهی رفیع است که شایسته است آن را در دعاها و توسلات خویش از خداوند طلب کنیم؛ آن چنان که امام حسین در دعای عرفه از خداوند درخواست کرده  است .
پس همت بلند خاستگاه فضائلی است که با چشم پوشی از امور حقیر به دست می آید. از  علی در نهج البلاغه نقل شده است که فرمود: «الْحِلْمُ وَ الْآنَاةُ تَوْامَانِ يَنْتِجُهُمَا عُلُو الْهِمَّة»؛  حلم و طمأنینه با یکدیگر همراه هستند و این دو را بلندی همت به وجود می آورد. پس  رذایلی مانند خشم و بد خلقی کم صبری و عجله و... در حقیقت در همت حقیر ریشه دارد؛  زیرا کسی که قله های موفقیت را نشانه رفته است برای رفع ناخوشی های پیش پا افتاده، زمان  و سرمایه عمر و هستی خویش را صرف نخواهد کرد.  
بلند همتی، مستلزم هدف گذاری برای امور عالیه مانند رسیدن به سعادت آخرت یا دستیابی به مقام معرفت الله و فتح قله های سعادت است. اگر همت انسان به چنین اهدافی معطوف شد تحقق اراده ای پولادین را در پی دارد؛ اراده ای که با هیچ انگیزه مادی نخواهد شکست؛ چرا که هیچ هدف دنیایی تأمین کننده سعادت نهایی و کامل انسان نیست.
به هر روی در اینجا مناسب است پس از بررسی صفت بلند همتی به مبحث اراده و پرهیز از سستی بپردازیم و راهکارهای تقویت اراده را نیز بیان کنیم.

برگرفته از صفحات 109 الی 111 کتاب