بحثی کوتاه پیرامون خطبه فدک

کتاب "خطبه فدک" از سه فصل تشکیل شده است:

• فصل اول:سخنرانی حضرت
• فصل دوم:محاجه حضرت با ابوبکر
• فصل سوم:بازگشت به خانه

در بخشی از کتاب می خوانیم:

بخش سوم روی سخن با حاضران
تکلیف امت پس از پیغمبر
* ثُمَّ التفتت إلى اهل الْمَجْلِسِ وَقَالَتْ : أَنتُمْ عِبَادَ اللَّهِ نَصْبُ أَمْرِهِ وَنَهْيهِ
پس حضرت علیاالسلام رو کرد به کسانی که در مسجد نشسته بودند و آنها را مورد خطاب قرار داد و گفت: ای بندگان خدا! شما مورد امر و نهی خدا هستید. «نصب» به معنی «علامت» است؛ مثل بیرق ها و علامت هایی که در مکانهایی قرار میدهند . یعنی شما کسانی هستید که پیغمبر خاتم را ادراک کرده اید و با او مصاحبت داشته اید، چه مهاجر و چه انصار. شما حتی برای آیندگان و برای کسانی که در این مجلس نبودند تابلو و علامتی هستید که گویای همه مسائل است. شما محور احکام الهی هستید که دیگران از شما که پیغمبر را درک کرده اید اطاعت میکنند.
* وَحَمَلَهُ دِينِهِ وَ وَحْيِهِ
و شما حاملین دین خدا و وحی او هستید؛ یعنی شما مهاجرین و انصار بودید که نزول قرآن و وحی و مصاحبت پیغمبر اکرم ﷺ را درک کردید؛ یعنی با اینکه به یک معنا حامل وحی پیغمبر اکرم است، امّا ای تابلوهای تاریخ بشریت شما باید این دین را به آیندگان و موجودات دیگری که در محل های دیگری هستند منتقل کنید. حمل دین و وحی این رسالت رساندن صحیح بدون کم و زیاد به دیگران است.
* وَأَمَنَاءُ اللَّهِ عَلَى أَنْفُسِكُمْ وَ بُلَغَاؤُهُ إِلَى الْأُمَمِ
شما باید نسبت به خودتان امین های خدا و رسانندگانی از ناحیه خداوند به امت ها باشید؛ یعنی خدا شما را امین خود قرار داده و این اشاره به آن است که به خودتان خیانت نکنید و برخلاف آنچه میدانید عمل ننمائید.
* وَزَعَمْتُمْ حَقًّا لَكُمْ؟
و آیا شما گمان میکنید که این مقامها حق شما بود!؟ آیا این مقامها سزاوار شما بود؟ آیا شما مستحق این بودید که برای بشریت تابلو و علامتی باشید؟ یعنی آیا شما که بر خلاف آنچه می دانستید عمل کردید، امین هستید؟ شما مسیر تاریخ بشری را تغییر دادید.
حضرت از اینجا شروع به اعتراض میکنند؛ اشاره به اینکه شما لایق این مقام یعنی امامت و خلافت نیستید چون هم به خود و هم به امتها خیانت کردید، رعایت امانت الهی را به جا نیاوردید و مسیر دین خدا را پس از رحلت پیغمبر منحرف ساختید، لذا شایستگی این مقام را ندارید!
دلیل این امر را حضرت در عبارت بعد بیان می فرمایند:
یادآوری عهد و بقیه الهی
للَّهِ فِيكُمْ عَهْدٌ قَدَّمَهُ إِلَيْكُمْ وَبَقِيَّةٌ اسْتَخْلَفَهَا عَلَيْكُمْ
برای خداوند در بین شما عهد و پیمانی است که آن را سابقاً به شما گفته اند و برای خداوند میان شما یادگاری است که خداوند آن را خلیفه بر شما قرار داد. در اینجا باید دید مراد از «عهد و بقیه» چیست؟ در ظاهر «عهد» آن چیزی است که «می گیرند» و «بقیه»، آن چیزی است که «می گذارند». «عهد» وصیت و سفارش است و «بقیه»، آن چیزی است که شخص بعد از خود در اهلش باقی می گذارد. پس اینها دو چیزند نه یکی در اینجا احتمال اظهر آن است که این پیمان و عهد مربوط به عترت است؛ یعنی به مسأله ولایت امام علی (علیه السلام) اشاره دارد. بنابراین، حضرت زهرا (سلام الله) می فرمایند مگر شما نبودید که پیامبر اکرم ﷺ از شما عهد و پیمان گرفت در اینجا صحبت از عهد و پیمان میشود، زیرا هنوز چند ماهی از غدیر خم نگذشته است. غدیر خم ظاهراً در هجدهم ذی الحجه اتفاق افتاد و تا برگزاری این مجلس دو ماه و نیم، بیشتر نمی گذرد. پیغمبر به همین مردم فرمود: «انّی تارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَينَ كِتَابَ اللَّهِ وَعِشْرَتي»
پس در «عهد» دو احتمال وجود دارد: یکی اینکه منظور «غدیر خم» باشد و دیگر اینکه منظور کتاب الهی باشد که باز در این صورت کتاب الهی هم خود دلالت بر عترت دارد، چنانچه در آیه شریفه آمده است: ولا أسئُلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبِي .. اما ظاهراً همان احتمال اوّل صحیح می باشد، زیرا کتاب در جمله بعد حضرت علی (علیه السلام) آمده است. پس مراد از «عهد»، همان «عترت» است و مراد از «بقیه» آن یادگار و «خلیفه» ای است که خدا در میان آنها قرار داد. این جمله نیز خود متضمن اعتراض به عملکرد مردم است.

برگرفته از صفحه 67 الی 69 کتاب