نیایش عارفان

در مقدمه ی این کتاب می خوانیم:

کمیل بن زیاد نخعی از یمن بود. وی از مؤمنان راستین به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و از شیعیان خالص امیرالمؤمنین بود. پس از شهادت  امیر المؤمنين علیه السلام، کمیل با امام حسن مجتبی علیه السلام بیعت نمود و از یاران  آن امام بود. در زمان واقعه عاشورا کمیل در زندان معاویه و یزید بود.  
وی پس از عاشورا از زندان آزاد شد و با امام چهارم سلام الله علیها بیعت کرد. با  روی کار آمدن حجاج بن یوسف ثقفی به عنوان والی عراق از سوی  حکومت سفاک ،اموی کمیل نیز مانند دیگر مسلمانان غیور در صف  مخالفین حجاج قرار گرفت که سرانجام به دستور وی به شهادت رسید.  
کمیل در حکمت و شجاعت و تقوا از خاصان شمرده می شد. این که  امیر المؤمنین دعایی چون دعای کمیل را به او تعلیم می دهد به روشنی بر  بلندی مرتبت معنوی او دلالت می کند. هم چنین سخنان دیگری که  امیر المؤمنین  علیه السلام در مناسبت های مختلف به کمیل گفته است و معارف عرفانی که به او آموخته است، گویای مقام عرفانی کمیل است. روایات  از گفت و گوهای مختلفی بین امام و کمیل خبر می دهند که طی آن ها امام تعالیم و نصایح ویژه ای را در اختیار کمیل قرار می دهد، مانند حديث  معروف به حقیقت. از این رو است که گفته اند او صاحب سر علوی :  خزانه معنوی امام علی علیه السلام است؛ بدین جهت اهل معنا او را در شمار  عرفای نخستین آورده اند.  
اما دعای کمیل دعایی است که گفته اند موروث از حضرت خضر  نبی علیه السلام است. سید بن طاوس (589 - (664) در کتاب اقبال از قول  کمیل نقل می کند که روزی در بصره در نزد مولایم امیر المؤمنينعلیه السلام  بودم .حضرت از فضایل شب پانزدهم شعبان سخن می گفت. فرمود هر کس این شب را احیا بدارد و دعای حضرت خضر را بخواند  خداوند خواسته اش را اجابت خواهد کرد. چون حضرت به خانه  بازگشت به حضورش رسیدم و از او خواستم دعای حضرت خضر  را به من تعلیم دهد. فرمود بنشین ای کمیل اگر این دعا را در هر  شب جمعه یا در هر ماهی یک بار یا سالی یکبار و یا در طول  عمرت یکبار ،بخوانی از شر دشمنان مصون می مانی یاری می شوی، روزی داده میشوی و گناهانت بخشوده می گردند. سپس به کمیل می فرماید که همراهی طولانی وفاداری و خدمتت نسبت به ما  موجب شد که از این نعمت بهره مند و به این کرامت مفتخر گردی.  آن گاه حضرت دعا را القا فرمود و من نوشتم. علامه محمد باقر  مجلسی نیز این دعا را در کتاب زاد المعاد آورده و به فارسی ترجمه  نموده است.

دعای کمیل حاوی تعالیم ناب عرفان اسلامی است؛ عرفانی که  مستقیماً از امام عارفان آمده و مشوب به تعلیمات و تأثیرات سایر ادیان و  مكاتب نیست و مصون از تفسیرهای بی مایه و ذوقیات بی پایه است. این  دعا بيان مواجهه عبد عاصی ضعیف بی پناه و مضطر، اما امیدوار و مصمم  با درگاه خدای قادر عالم کریم و رحیم غفور است. حکایت زیبایی است  از آن چه بین عبد عارف و خدایش میگذرد؛ بیان عشق و شوق و  شوریدگی و خوف و خشیت و امید عبد از یک سوی و حکایت لطف و  رحمت و هیبت و کبریایی حق از سوی دیگر است.  
این دعا را «انسان الادعیه» گفته اند جایگاه آن در بین دعاها هم چون  جایگاه انسان در بین سایر مخلوقات است. شاید هم مراد از "انسان" مردمک  یا نور دیده است؛ یعنی این دعا به منزله نور دیده دعاهاست. کفعمی نقل  می کند که امیرالمؤمنین علیه  السلام این دعا را در سجده قرائت می کرد.  
دعای کمیل از قدیم الایام مورد توجه علما و عرفای شیعی بوده  است و آثار مختلفی در ترجمه شرح و تفسیر آن به عربی و فارسی  تحریر یافته است.